του Αλέξη Κράους
Η Μεγάλη Πανδημία μετά το 1922 και την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα, αντιμετωπίστηκε με την δημιουργία Υπουργείου Υγείας και Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, όπως και με μεγάλη καμπάνια εξυγίανσης.Αντιμέτωποι με την σημερινή καταστροφική κρίση της Δημόσιας Υγείας που προκαλεί στον πλανήτη η πανδημία του κορωνοϊού, έχουμε την ευκαιρία να αναφερθούμε στα σχετικά παραδείγματα του παρελθόντος και της ιστορίας μας και να διαπιστώσουμε έτσι το πώς εξελίχθηκαν και το πώς αντιμετωπίστηκαν.
Ας αναφέρουμε πώς οι σχετικά πρόσφατες τεράστιες πρόοδοι της επιστήμης αλλά και της δημόσιας υγείας και υγιεινής και της εξυγίανσης, ιδίως των πόλεων, μας είχαν δώσει την εντύπωση ότι η ανθρωπότητα θα ζούσε πλέον χωρίς μεγάλες επιδημίες ή και πανδημίες, μετά και παρά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πράγματι, η ιστορική επιδημιολογία μας μαθαίνει ότι η χολέρα και η πανούκλα, οι δύο μεγάλες επιδημίες που χτυπούσαν τον κόσμο όλο και την Ευρώπη ιδίως, από την εποχή του Ιουστινιανού ( η μαύρη πανούκλα σκότωσε τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης στα μέσα του 15ου αι.) μέχρι και τον 19ο αι. αποχώρησαν τον 20ο από την ήπειρό μας.
Η υποχώρηση αυτή πραγματοποιήθηκε χάριν πολλών παραγόντων, όπως η βελτίωση της διατροφής γενικά, η εξυγίανση των πόλεων με το σύστημα των βόθρων και το τρεχούμενο νερό στα σπίτια και στην τουαλέτα, όπως και το μάζεμα των σκουπιδιών, αλλά και την γενίκευση των εμβολίων, όπως και την βελτίωση παραγωγής και παροχής φαρμάκων, ύστερα από την ανακάλυψη των μικροβίων από τον Γάλλο Παστέρ. Σκεφτείτε μάλιστα, ότι ένας μαθητής του Παστέρ που προσπάθησε στην αρχή του 20ου αι. να μελετήσει πτώματα ασθενών από βουβωνική πανώλη, για να διαγνώσει τελικά τον σχετικό βάκιλλο, αναγκάστηκε να πάει στο Χονγκ-Κονγκ, διότι η ασθένεια αυτή δεν υπήρχε πλέον στην Ευρώπη. Εκεί μάλιστα, ήρθε σε ανταγωνισμό με Γερμανό ερευνητή, που στην αρχή τον εμπόδιζε να δει πτώματα. Βλέπετε πως ακόμα και ο ανταγωνισμός για την διάγνωση των μεγάλων ασθενειών και άρα την παραγωγή των σχετικών φαρμάκων, δεν είναι σημερινός!
Στην επαναστατημένη Ελλάδα είναι γνωστή η επιδημία που θέριζε την Πελοπόννησο, φερμένη από το στράτευμα κατοχής του Ιμπραήμ και τις καταστροφές που προκάλεσε, την ώρα που ο Καποδίστριας έφτανε στην Αίγινα τον Γενάρη του 1828. Η επιδημία αυτή έφυγε μαζί με το στράτευμα του Ιμπραήμ και χωρίς άλλη αντιμετώπιση, αφήνοντας αρκετούς νεκρούς τότε.
Η περιπετειώδης εξέλιξη της Εθνικής Ολοκλήρωσης στην συνέχεια του Νέου Ελληνικού Κράτους, με προσαρτήσεις, πολέμους και επαναστάσεις, έχει βέβαια και την επιδημιολογική της διάσταση. Αρκετά νοσοκομεία κληροδοτήματα, όπως ο Ευαγγελισμός, είχαν κτιστεί τότε με χρήματα των Μεγάλων Ευεργετών της Ομογένειας.
Μια κορυφαία και δημιουργική όμως στιγμή για την επιδημιολογία της χώρας μας υπήρξε η άφιξη των προσφύγων μετά την Καταστροφή του 1922. Πράγματι δεν μας είναι αρκετά γνωστή η επιδημιολογική επίπτωση της καταστροφής, όπου οι επιδημίες τελικά εξελίχθηκαν σε πανδημία. Είναι γεγονός ότι το 1,5 εκατομμύριο προσφύγων που έφτασε τότε στην Ελλάδα των 5 εκατομμυρίων, αποτέλεσαν μεγάλη προσφορά στον Εθνικό Κορμό, που εμπλουτίστηκε με αγρότες, εργάτες και μικρομεσαίους επιχειρηματίες υψηλού επιπέδου. Από αυτούς οι 500 χιλιάδες εγκατεστάθηκαν στις πόλεις και 1 εκατομμύριο στις αγροτικές περιοχές που ήταν ακατοίκητες, δηλαδή ιδίως στα εύφορα δέλτα των ποταμών. Εκεί αντιμετώπισαν την ελονοσία, που μόνο η κινίνη μπορούσε να εξυγιάνει.
Στα πρώτα χρόνια οι κακουχίες και η έλλειψη δημόσιας υγιεινής, οδήγησε την επιδημία σε πανδημία. Πάνω από μία δεκαετία οι κυβερνήσεις που προέρχονταν από τον βενιζελικό χώρο για να καταλήξουν στην ίδια την κυβέρνηση Βενιζέλου το 1928, δραστηριοποιήθηκαν συνδυάζοντας διοικητικές μεταρρυθμίσεις και διεθνείς συνεργασίες με εξαιρετικά αποτελέσματα.
Το Υπουργείο Περιθάλψεως έγινε Υπουργείο Υγείας το 1922 και παρά τα πισωγυρίσματα τα μετέπειτα, η λειτουργία του συνδυάστηκε με εκείνη του Ερυθρού Σταυρού και ιδίως του αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού, που για παράδειγμα εμβολίασε εναντίον του τύφου, της χολέρας κ.λ.π. 290.000 άτομα-πρόσφυγες.
Το 1928 ιδρύθηκε η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας και η χώρα διαιρέθηκε σε διαμερίσματα με βάση την υγειονομική κατάσταση. Οι θανατηφόρες γρίπες, η κυρίαρχη τότε φυματίωση και άλλες ασθένειες αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία και στην δεκαετία του ’30 ολοκληρώθηκε η επιτυχής εγκατάσταση των προσφύγων, που έδωσε νέα τεράστια ώθηση στην αγροτική και την αστική οικονομία.
Πρόκειται, όπως είπαμε προηγουμένως, για μία εθνική εποποιία, που εύκολα ξεχνάμε, η οποία είχε και αυτήν την ιδιαίτερη επιδημιολογική διάσταση που αναφέραμε, όπως και τα έξοχα αποτελέσματά της: Την δημιουργία Δημόσιων Θεσμών Υγείας.
Η σημερινή κυβέρνηση έδειξε έντονη δραστηριότητα στην αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού μέχρι σήμερα και μας εντυπωσίασε. Δεν μπορούμε όμως να ξεχάσουμε, ότι όλα τα μέτρα που παίρνει και θα πάρει είναι στην κατεύθυνση της στήριξης και της ανάπτυξης της δημόσιας πολιτικής υγείας και των υποδομών της, για την αντιμετώπιση του πανδημικού όλεθρου.
Το γεγονός αυτό, όπως και εκείνο της αναγγελίας μέτρων στήριξης της δημόσιας οικονομίας για την επόμενη μέρα και πάλι με δημόσιο και ευρωπαϊκό χρήμα βρίσκεται ακριβώς στην απέναντι όχθη, σε σχέση με όλα τα μέτρα και την γενική αντίληψη για φιλελεύθερη οικονομική πολιτική, περιορισμό του Δημοσίου Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που είχε αρχίσει να εφαρμόζει με την άφιξή της στην εξουσία. Μακάρι η κυβέρνηση να πετύχει τους σκοπούς της στην δημόσια υγεία και την οικονομία, για την αντιμετώπιση της τωρινής κρίσης, έστω και διαψεύδοντας εντελώς τον εαυτό της!
