του Αλέξη Κράους
Οράματα και Θάματα, από την μοναχή Πελαγία στον Μακρυγιάννη
(μέχρι τον…Ανδρέα Παπανδρέου)
Με ποιο τρόπο ξεκίνησε η επαναστατική διαδικασία το 1821;
Από πότε ο Ελληνισμός και οι κατοπινοί σύμμαχοί του βρίσκονταν σε ανοδική πορεία οικονομική, πολιτιστική και θρησκευτική, για να καταλήξουν στην ένοπλη εξέγερση;
Ποιες περιοχές της Βαλκανικής, είχαν αρχικά συμπεριληφθεί στο επαναστατικό σχέδιο, όπως στην Χάρτα του Ρήγα και ποιος ήταν ο ενταξιακός ρόλος της γλώσσας και της θρησκείας των επαναστατημένων πληθυσμών;
Η ελληνική διανόηση και οι κυρίαρχες τοπικές ομάδες επηρέασαν το αποτέλεσμα;
Ποιες διεθνείς ισορροπίες όρισαν τα γεγονότα; To εμπόριο ανέδειξε πολεμιστές; Ή μόνο ο αγροτικός κόσμος και η κλεφτουριά;
Ποια ήταν τα οράματα της Ομογένειας και οι σχέσεις με το κατοπινό εθνικό κέντρο; Η Μεγάλη Ιδέα αργότερα, ανέδειξε ή ζημίωσε τον Ελληνισμό;
Από πότε ο Ελληνισμός και οι κατοπινοί σύμμαχοί του βρίσκονταν σε ανοδική πορεία οικονομική, πολιτιστική και θρησκευτική, για να καταλήξουν στην ένοπλη εξέγερση;
Ποιες περιοχές της Βαλκανικής, είχαν αρχικά συμπεριληφθεί στο επαναστατικό σχέδιο, όπως στην Χάρτα του Ρήγα και ποιος ήταν ο ενταξιακός ρόλος της γλώσσας και της θρησκείας των επαναστατημένων πληθυσμών;
Η ελληνική διανόηση και οι κυρίαρχες τοπικές ομάδες επηρέασαν το αποτέλεσμα;
Ποιες διεθνείς ισορροπίες όρισαν τα γεγονότα; To εμπόριο ανέδειξε πολεμιστές; Ή μόνο ο αγροτικός κόσμος και η κλεφτουριά;
Ποια ήταν τα οράματα της Ομογένειας και οι σχέσεις με το κατοπινό εθνικό κέντρο; Η Μεγάλη Ιδέα αργότερα, ανέδειξε ή ζημίωσε τον Ελληνισμό;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα, θα τεθούν με έντονο τρόπο στην αμέσως επόμενη περίοδο της προετοιμασίας και του εορτασμού των 200 χρόνων του ΄21. Ο εορτασμός αποτελεί εξαιρετικά ευτυχή συγκυρία και ευκαιρία για νέες έρευνες των γεγονότων και των δεδομένων της εποχής, Ευκαιρία διαλόγου, αντιπαράθεσης, συσπείρωσης και αμφισβήτησης των πεπραγμένων, που όμως καθορίζουν άμεσα την σημερινή μας αντίληψη για την εθνική μας ταυτότητα και το μέλλον της. Μας προκαλούν δε να καθορίσουμε δικά μας Οράματα και Θάματα σε μία συγκυρία, όπου δοκιμασίες διεθνείς οικονομικές στρατιωτικές κοινωνικές και πολιτιστικές αλλά και ακόμη και επιδημιολογικές έχουν σκοτεινιάσει τον ορίζοντα. Πώς άραγε θα αντιδράσει στις προκλήσεις ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός και τι ρόλο μπορεί να παίξει και πάλι η Ομογένεια για το αύριο;
Σήμερα πάντως καλούμε τους αναγνώστες του Aegina’s Light να ενημερωθούν για τις επιτροπές και τα προγράμματα σχετικά με το 21, κυβερνητικά και μη, που ήδη παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και ήδη προτρέπουν σε σκέψεις.
Από την μεριά μας θα διαλέξουμε σαν αφετηρία ένα γεγονός ”ταπεινό” και θρησκευτικό, που μέχρι σήμερα πάντως δεν μοιάζει να εντάσσεται αρκετά στην ”σοβαρή” ή την ακαδημαϊκή ιστορία, ούτε δεξιά , ούτε αριστερά. Πρόκειται, όπως το αναφέρει ο τίτλος, για το όραμα της Οσίας πλέον, Μοναχής Πελαγίας, σχετικά με την εικόνα της Μεγαλόχαρης και θαυματουργής Παναγίας της Τήνου.Το όραμα η μοναχή τότε Πελαγία το είδε τον Ιανουάριο του 1821 όπως αναφέρεται σε σχετικό φυλλάδιο που μοιράζεται στην Μονή. Η εικόνα τελικά ανακαλύφθηκε το 1823 και από τότε απετέλεσε αντικείμενο λατρείας των Ορθοδόξων Χριστιανών, καλύπτοντας και ξεπερνώντας γρήγορα την Καθολική Λατρεία της εικόνας της Μεγαλόχαρης , που προϋπήρχε στο νησί, και την οποία κάλυψε εντελώς. Το νησί, που παραμένει και σήμερα μοιρασμένο σε Καθολικά και Ορθόδοξα χωριά με λίγες εξαιρέσεις.Σημειώνουμε πως οι Κυκλάδες, όπως ξέρουμε, είναι γνωστές για τον πολυάριθμο καθολικό πληθυσμό τους, που προέρχεται από την μακρόχρονη παρουσία των Ενετών. Η Γαλλία που πήρε τις Κυκλάδες μετά τους Ενετούς, ως Καθολική Δύναμη τις παρέδωσε από νωρίς στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος . Συγχρόνως το 1822 εγκαθίστανται στην Σύρο οι Χιώτες και Ψαριανοί πρόσφυγες από την Καταστροφή της Χίου, αντίποινα του Σουλτάνου, στο ξεκίνημα της Επανάστασης. Το Όραμα της Πελαγίας και η εύρεση της εικόνας προκάλεσαν ισχυρή τοπική άνοδο της Ορθοδοξίας πρώτα στο νησί της Τήνου, που γρήγορα αναγνωρίστηκε ευρύτερα και από τους αγωνιστές του ΄21. Κολοκοτρώνης, Μακρυγιάννης, Μιαούλης και Νικηταράς είναι τα μεγάλα ονόματα που μαζί με πολλούς άλλους αναφέρονται με θρησκευτικό σεβασμό στην νέα λατρεία και όταν μπορούν την επισκέπτονται. Έτσι η Μεγαλόχαρη της Τήνου μετατρέπεται σε ευρύτερη επαναστατική λατρεία των ορθόδοξων αγωνιστών. Η γρήγορη και εντυπωσιακή αναγνώρισή της καταλήγει στην θεσμοθέτηση αργότερα, ως επίσημης εορτής του νέου κράτους.
Από την μεριά μας θα διαλέξουμε σαν αφετηρία ένα γεγονός ”ταπεινό” και θρησκευτικό, που μέχρι σήμερα πάντως δεν μοιάζει να εντάσσεται αρκετά στην ”σοβαρή” ή την ακαδημαϊκή ιστορία, ούτε δεξιά , ούτε αριστερά. Πρόκειται, όπως το αναφέρει ο τίτλος, για το όραμα της Οσίας πλέον, Μοναχής Πελαγίας, σχετικά με την εικόνα της Μεγαλόχαρης και θαυματουργής Παναγίας της Τήνου.Το όραμα η μοναχή τότε Πελαγία το είδε τον Ιανουάριο του 1821 όπως αναφέρεται σε σχετικό φυλλάδιο που μοιράζεται στην Μονή. Η εικόνα τελικά ανακαλύφθηκε το 1823 και από τότε απετέλεσε αντικείμενο λατρείας των Ορθοδόξων Χριστιανών, καλύπτοντας και ξεπερνώντας γρήγορα την Καθολική Λατρεία της εικόνας της Μεγαλόχαρης , που προϋπήρχε στο νησί, και την οποία κάλυψε εντελώς. Το νησί, που παραμένει και σήμερα μοιρασμένο σε Καθολικά και Ορθόδοξα χωριά με λίγες εξαιρέσεις.Σημειώνουμε πως οι Κυκλάδες, όπως ξέρουμε, είναι γνωστές για τον πολυάριθμο καθολικό πληθυσμό τους, που προέρχεται από την μακρόχρονη παρουσία των Ενετών. Η Γαλλία που πήρε τις Κυκλάδες μετά τους Ενετούς, ως Καθολική Δύναμη τις παρέδωσε από νωρίς στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος . Συγχρόνως το 1822 εγκαθίστανται στην Σύρο οι Χιώτες και Ψαριανοί πρόσφυγες από την Καταστροφή της Χίου, αντίποινα του Σουλτάνου, στο ξεκίνημα της Επανάστασης. Το Όραμα της Πελαγίας και η εύρεση της εικόνας προκάλεσαν ισχυρή τοπική άνοδο της Ορθοδοξίας πρώτα στο νησί της Τήνου, που γρήγορα αναγνωρίστηκε ευρύτερα και από τους αγωνιστές του ΄21. Κολοκοτρώνης, Μακρυγιάννης, Μιαούλης και Νικηταράς είναι τα μεγάλα ονόματα που μαζί με πολλούς άλλους αναφέρονται με θρησκευτικό σεβασμό στην νέα λατρεία και όταν μπορούν την επισκέπτονται. Έτσι η Μεγαλόχαρη της Τήνου μετατρέπεται σε ευρύτερη επαναστατική λατρεία των ορθόδοξων αγωνιστών. Η γρήγορη και εντυπωσιακή αναγνώρισή της καταλήγει στην θεσμοθέτηση αργότερα, ως επίσημης εορτής του νέου κράτους.
Πολύ εντυπωσιακό παράλληλα είναι το αποτέλεσμα της δημιουργίας του Ιδρύματος της Μεγαλόχαρης της Τήνου, μια και πρόκειται για το μεγαλύτερο πλέον προσκύνημα της Ορθοδοξίας στην Ελλάδα και ένα από τα γνωστότερα στον κόσμο. Οι πληροφορίες που μας διαθέτει το ίδρυμα αναφέρουν, ότι ο Ιερός Ναός της Ευαγγελίστριας κτίστηκε στο σημείο που βρέθηκε η ιερά εικόνα. Φαίνεται ότι η ιστορία του προσκυνήματος συμπορεύεται με εκείνη του τελικού θριάμβου της Επανάστασης , η δε εύρεση θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός , όπως ήδη τονίσαμε, από τους επαναστάτες Ορθοδόξους, Ρωμιούς, Γραικούς, Βλάχους και Αρβανίτες, Έλληνες.
Η ανέγερση του ιερού ναού της Παναγίας, αποτελεί το πρώτο μεγάλο έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους. Είναι δε αποτέλεσμα της τότε τεράστιας θρησκευτικής και εθνικής συσπείρωσης μέσα στην Επανάσταση και στα αμέσως μετά-επαναστατικά χρόνια. Έτσι, μέχρι τα μέσα του 1832 έχει ολοκληρωθεί ήδη η ανατολική πτέρυγα. Το σύνολο του κτίσματος αποπερατώνεται τελικά το 1880. Τονίζουμε δε ότι μεγάλες ποσότητες μαρμάρου αναγκαίες για την κατασκευή μεταφέρθηκαν με γιγάντιες προσπάθειες από την γειτονική Δήλο , που φαίνεται μέχρι τότε να είχε διατηρήσει μεγάλο μέρος των αρχαίων κατασκευών. Τηνιακοί μαρμαράδες και άλλοι εργάτες και κτίστες εργάστηκαν τότε, συχνά εθελοντικά με θρησκευτική ανάταση για την ολοκλήρωση του έργου.
Πρόκειται για μία πρώτη σημαντική κατασκευαστική εποποιία ,που νομίζουμε ότι ήρθε η ώρα να αναγνωριστεί και πάλι.
Πρόκειται για μία πρώτη σημαντική κατασκευαστική εποποιία ,που νομίζουμε ότι ήρθε η ώρα να αναγνωριστεί και πάλι.
Το Ιερό Ίδρυμα της Ευαγγελίστριας συστάθηκε το 1825 με την σύνταξη της διαθήκης των κτητόρων. Οι κτήτορες είναι οι πρώτοι επίτροποι του ναού, αυτοί που αξιώθηκαν να βρουν την αγία εικόνα και να αρχίσουν την ανέγερση του ιερού ναού και του συγκροτήματος. Πρόκειται για πρόσωπα που χαίρουν εξαιρετικής εκτίμησης στην τοπική κοινωνία. Αυτοί συνέταξαν την ιερά διαθήκη και τους πρώτους κανόνες διοίκησης, όπως και τους πρώτους στόχους παιδείας και φιλανθρωπίας, με σκοπό την αξιοποίηση των σημαντικών οικονομικών πόρων, που πολύ γρήγορα συγκεντρώνονται από τους πιστούς. Ήδη, η Πολιτεία δηλαδή η Οθωνική Βασιλεία, χαρακτηρίζει το 1832 με πράξη της το Ίδρυμα ως Ιερό Προσκύνημα των απανταχού Ορθοδόξων. Στην συνέχεια καθορίζονται οι στόχοι της εθνικής, εκπαιδευτικής, φιλανθρωπικής, πολιτιστικής και κοινωνικής προσφοράς, που εξελίχθηκε με εντυπωσιακό τρόπο, λόγω των πολύ σημαντικών πόρων τους οποίους το ίδρυμα συγκέντρωσε από κληροδοτήματα, δωρεές και προσφορές των πιστών. Θα επανέλθουμε στο θέμα της εξέλιξης του Προσκυνήματος και του Ιδρύματος της Μεγαλόχαρης, γιατί το θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό για την νεώτερη ελληνική ιστορία.
Για την ώρα τελειώνουμε με μία πικάντικη πολιτική αναφορά, που ελπίζουμε θα σας κεντρίσει το ενδιαφέρον, όπως το αναγγέλλει ο τίτλος.
Ένας πολιτικός που εν καιρώ ειρήνης θέλησε να υποβιβάσει την λατρεία της Μεγαλόχαρης ως επίσημης κρατικής λατρείας, ήταν ο Α. Παπανδρέου, λίγο μετά τον εκλογικό του θρίαμβο του 1981. Πράγματι τις επόμενες χρονιές μετέβη με το κυβερνητικό του σχήμα για το 15Αύγουστο, στην Παναγία του Σουμελά των Ποντίων! Δέκα χρόνια αργότερα βρέθηκε σε μεγάλη πια ηλικία, ως προσκυνητής στην Τήνο και πάλι, συνοδευόμενος από την Δ. Λιάνη-Παπανδρέου.
Ένας πολιτικός που εν καιρώ ειρήνης θέλησε να υποβιβάσει την λατρεία της Μεγαλόχαρης ως επίσημης κρατικής λατρείας, ήταν ο Α. Παπανδρέου, λίγο μετά τον εκλογικό του θρίαμβο του 1981. Πράγματι τις επόμενες χρονιές μετέβη με το κυβερνητικό του σχήμα για το 15Αύγουστο, στην Παναγία του Σουμελά των Ποντίων! Δέκα χρόνια αργότερα βρέθηκε σε μεγάλη πια ηλικία, ως προσκυνητής στην Τήνο και πάλι, συνοδευόμενος από την Δ. Λιάνη-Παπανδρέου.
