Εδώ Γερμανία: Κρυστάλλινη Νύχτα και Συλλογική Μνήμη

«Η φρίκη δεν ξεκίνησε στο Άουσβιτς, στην Τρέμπλινκα ή σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης… Η φρίκη ξεκίνησε στη γειτονιά μας, στα σπίτια μας, στην πόρτα μας».
Στηριγμένος στη δήλωση αυτή, ο γερμανός καλλιτέχνης Gunter Dennig (γεν. 1947), πραγματοποιεί εδώ και δέκα περίπου χρόνια μια συνεργατική προσπάθεια, η οποία σαν κύριους σκοπούς έχει αφενός τη διατήρηση στη συλλογική μνήμη των διωγμών και της εξόντωσης των Εβραίων, των Τσιγγάνων, των αντιφρονούντων, των ομοφυλόφιλων, των Ιεχωβάδων και των ανίατων, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Εθνικοσοσιαλισμού στην Ευρώπη, αφετέρου την ανάδειξη και μεταστροφή των συλλογικών απωλειών του παρελθόντος σε μεταπολεμικό βίωμα και προειδοποιητική υπενθύμιση.
Το πρότζεκτ αυτό φέρει τον τίτλο «Stolpersteine», ο οποίος προέρχεται από το γερμανικό ρήμα stolpern (σκοντάφτω) και το ουσιαστικό Stein (πέτρα). Θα μπορούσε να αποδοθεί, σε ελεύθερη μετάφραση, ως «πέτρες σκονταψίματος». Πρόκειται για έναν προγραμματικό τίτλο του οποίου το αντικείμενο αποτελούν τετράγωνες κατασκευές από μπρούτζο, οι οποίες μιμούνται τις τετράγωνες πέτρες του πεζοδρομίου και έχουν χαραγμένες επάνω τους τα ονόματα ανθρώπων που διώχτηκαν και θανατώθηκαν από τους Ναζί, συνοδευόμενα από την ημερομηνία γέννησης, την ημερομηνία απέλασης και την ημερομηνία θανάτου. Πρόκειται για έναν φόρο τιμής και έναυσμα ανάμνησης, το οποίο συναντά ο διαβάτης στα πεζοδρόμια όλων των μεγάλων γερμανικών πόλεων, καθώς οι «πέτρες» αυτές τοποθετούνται από τον καλλιτέχνη σαν οικοδομικό στοιχείο στα πεζοδρόμια, μπροστά ακριβώς από τα σπίτια όπου έζησαν τα θύματα του Ναζισμού. Σκοπός του πρότζεκτ είναι οι «πέτρες» αυτές να λειτουργήσουν σαν αφορμή, ώστε οι πεζοί που περνούν να «σκοντάψουν» οπτικά επάνω τους, να διαβάσουν τα ονόματα των θυμάτων και να ανατρέξουν συνειρμικά στην περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού και του άκρατου ρατσισμού, που για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κυριάρχησαν στην χώρα του Γκαίτε, του Μπένγιαμιν και του Μπρεχτ.
Ο Gunter Dennig ερευνώντας βαθιά και συστηματικά στα ληξιαρχικά γερμανικά αρχεία, βρήκε και καταλογογράφησε τα ονόματα, τα στοιχεία και τις οδούς των θυμάτων του ναζισμού, θέτοντας έτσι τη βάση του «Projekt Stolpersteine». Από το 1995 μέχρι σήμερα έχει τοποθετήσει 46.000 τέτοιες «πέτρες» σε 1.100 τοποθεσίες σε όλη την Ευρώπη. Το θεμελιακό credo του καλλιτέχνη συνοψίζεται σε μια φράση της Ταλμούδ: «Ένας άνθρωπος είναι τότε μόνο ξεχασμένος, όταν έχει ξεχαστεί το όνομα του».
Η νύχτα της 9ης Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί εδώ και χρόνια σαν η ημέρα ανάμνησης των θυμάτων του Ναζισμού, λόγω του ιστορικού της βάρους. Είναι η ημερομηνία όπου το 1938 ξεκίνησε το μεγάλο πογκρόμ στη Γερμανία και την Αυστρία ενάντια στους Εβραίους, με αποτέλεσμα να γίνει ιστορικά γνωστή με το όνομα «Νύχτα των Κρυστάλλων» (Reichskristallnacht). Πρόκειται για το πογκρόμ το οποίο αποτέλεσε την απαρχή αυτού που αργότερα ονομάστηκε «Ολοκαύτωμα», οδηγώντας σε εκατόμβες νεκρών. Κάθε χρόνο, το βράδυ της ημέρας αυτής, τοποθετούνται από τους κατοίκους των γερμανικών πόλεων κεριά και λουλούδια δίπλα στις πέτρες του πρότζεκτ Stoplersteine, σαν φόρος τιμής και ανάμνησης στα θύματα του Ναζισμού.
Συμπληρώνονται 76 χρόνια από τη «Νύχτα των Κρυστάλλων». Ο ρατσισμός, ο φόβος για τη διαφορετικότητα του άλλου, η δίψα για φυλετική καθαρότητα, η κοινωνική αποδοχή του απόλυτου, όχι μόνο δεν υποχώρησαν στον πλανήτη, αλλά διεκδικούν και πάλι μια θέση στην καθημερινότητα και στη ζωή μας. Από ό,τι φαίνεται η ανθρώπινη οντότητα δεν έχει χάσει τίποτα από την απαρχαιωμένη της «ωμή» υπόσταση, ακόμα και σε καιρούς που η λαμπερή ψηφιακή επικοινωνία επιτάσσεται για να γεμίσει τα εμφανή κενά μιας βαριά χωλαίνουσας και αμφιβόλου ποιότητας «προόδου».
Για περισσότερες πληροφορίες, σχετικά με το Projekt Stolpersteine εδώ.
του Δημήτρη Γκαλών
πηγή: protagon.gr