του Γεωργίου Ζαραβέλα
«Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός» αντιλαλούν τα στενά και οι πλατείες όλων των πόλεων και των χωριών της χώρας μας από τις αγγελικές φωνές των μικρών παιδιών. Τι είναι, όμως, τα Φώτα; Τι γιορτάζουμε σήμερα; Γιατί η επιλογή της ημέρας αυτής και ποια η σημασία της για τον άνθρωπο;
Με την εορτή των Φώτων ή Θεοφανείων η Εκκλησία εορτάζει τη Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό σε ηλικία τριάντα ετών από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η εορτή της Βάπτισης του Χριστού συνιστά αφετηριακό σημείο για την επί γης δημόσια δράση του Χριστού έως τη Σταύρωση, τη Ταφή και την Ανάστασή του. Η εορτή ονομάζεται αλλιώς Θεοφάνεια, εξαιτίας της φανέρωσης και των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας τη στιγμή της Βάπτισης του Κυρίου. Σύμφωνα με τη διήγηση της Καινής Διαθήκης, αλλά και την εικονογράφηση της Βαπτίσεως, ο Χριστός βρίσκεται μέσα στα νερά του Ιορδάνη βαπτιζόμενος από τον Πρόδρομο, το Άγιο Πνεύμα κατέρχεται από τον ουρανό με τη μορφή λευκού περιστεριού, ενώ ακούγεται από τους ανοιχτούς ουρανούς η φωνή του Θεού Πατέρα να λέει: «Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, στον οποίο φανέρωσα την ευαρέσκειά μου» (Κατά Ματθαίον γ’, 17).
Η εορτή ονομάζεται και ως Φώτα. Η ονομασία αυτή πηγάζει από τη συνήθεια της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας να βαπτίζει τα νέα μέλη της, τα οποία ήταν ως επί το πλείστον ενήλικα, σε συγκεκριμένες ημέρες του εκκλησιαστικού έτους. Μία από αυτές είναι και η ημέρα των Θεοφανείων. Άλλες βαπτισματικές ημέρες ήταν τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και η Πεντηκοστή. Η βάπτιση των μελών γινόταν στην αγρυπνία ή παννυχίδα των πρώτων ωρών της ημέρας. Οι νεοφώτιστοι ήταν ντυμένοι με λευκούς χιτώνες, ενώ έφεραν στο δεξί χέρι τους αναμμένη λαμπάδα από αγνό κερί. Λόγω της φωταψίας από το πλήθος των λαμπάδων των νέων χριστιανών μέσα στο πυκνό σκοτάδι της νύχτας, η εορτή των Θεοφανείων καθιερώθηκε να τιτλοφορείται και ως Φώτα. Πρώτη αναφορά της εορτής με την ονομασία αυτή συναντούμε σε εορταστική ομιλία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Να σημειωθεί ότι ο Μεγάλος Αγιασμός της παραμονής των Θεοφανείων είναι κατάλοιπο του βαπτιστήριου ύδατος των νεοφώτιστων Χριστιανών.
Τα Θεοφάνεια δεν εορτάζονταν πάντοτε όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Έως τον Δ’ αιώνα συνεορτάζονταν με τα Χριστούγεννα την ίδια ημέρα, στις 6 Ιανουαρίου. Ο κοινός εορτασμός της μνήμης των δύο δεσποτικών εορτών, Χριστουγέννων και Θεοφανείων, στεγαζόταν υπό τον τίτλο «Επιφάνεια», καθώς και οι δύο εορτές σχετίζονται με τη φανέρωση του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας, του Υιού και Λόγου του Θεού, στην κτιστή πραγματικότητα. Ο διαχωρισμός των δύο εορτών και η μετακίνηση των Χριστουγέννων την 25η Ιανουαρίου ξεκίνησε τον Δ’ αιώνα στη Δύση από τον πάπα Ρώμης Λιβέριο. Σταδιακά εξαπλώθηκε ο διακριτός εορτασμός σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, με αποκορύφωμα την επιβολή του σε ολόκληρη την αυτοκρατορία από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Ο παλαιός, κοινός εορτασμός της μνήμης των δύο γεγονότων από την επίγεια παρουσία του Χριστού μένει ζωντανός έως σήμερα με τη συμπερίληψή τους στο Άγιο Δωδεκαήμερο, δηλαδή τον εορταστικό κύκλο διάρκειας δώδεκα ημερών, ο οποίος ξεκινά με την εορτή των Χριστουγέννων και λήγει με τα Θεοφάνεια.
Σημαντική πτυχή του εορτασμού των Φώτων αποτελεί ο Μεγάλος Αγιασμός, ο οποίος τελείται στην Εκκλησία τόσο την παραμονή, όσο και ανήμερα της εορτής κατά τρόπο όμοιο και καθόλα ισόκυρο. Πέρα από τους λαϊκούς θρύλους που είναι συνδεδεμένοι με τον Αγιασμό των Θεοφανείων και τη ρίψη του Σταυρού στη θάλασσα, σε ποταμούς, λίμνες, τρεχούμενα νερά κτλ., η Εκκλησία έρχεται να ευλογήσει και να αγιάσει τον άνθρωπο, κάθε επιμέρους πτυχή του βίου του, αλλά και ό,τι σχετίζεται με τη ζωή του. Την παραμονή των Θεοφανείων, μετά την τέλεση του Μεγάλου Αγιασμού, ο εφημέριος περιέρχεται ολόκληρη την ενορία φέροντας στο χέρι τον Σταυρό και κλωνάρι βασιλικού, ραντίζοντας /αγιάζοντας με τον Μεγάλο Αγιασμό ανεξαίρετα όλες τις οικίες, τα καταστήματα, τα οχήματα, τις αποθήκες, ακόμα και τα οικόσιτα ζώα, τους στάβλους, τα ποιμνιοστάσια, τους αγρούς και τις καλλιέργειες της περιφέρειάς του.
Η κίνηση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς για μία και μοναδική φορά μέσα στον χρόνο ο Χριστός, εικονιζόμενος από τον Σταυρό που φέρει ανά χείρας ο κληρικός, ευλογεί τους ανθρώπους, όπου και αν αυτοί βρίσκονται, τα έργα τους, μα και ολόκληρη την πλάση. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για ανθρώπους κουρασμένους από τη ζωή, κατάκοιτους, μη δυνάμενους να προσέλθουν στον ναό, να λάβουν τη χάρη και την ευλογία του Χριστού. Όμως, αποτελεί μοναδική ευκαιρία και για τον κληρικό να συναναστραφεί με τους ανθρώπους που του έχει εμπιστευτεί η Εκκλησία και φέρει ευθύνη για εκείνους· να μιλήσει μαζί τους, να αφουγκραστεί τον πόνο τους, να συζητήσει τα προβλήματά τους, έστω στα λιγοστά λεπτά που θα βρεθεί μέσα από το κατώφλι του σπιτιού τους. Ο ιερέας μπορεί να κάνει ένα πρώτο βήμα προσέγγισης ακόμα και του πλέον αδιάφορου για την Εκκλησία ανθρώπου. Ένα βήμα που σίγουρα θα σχολιαστεί θετικά, όχι μόνο για τον εφημέριο, αλλά για ολόκληρη την Εκκλησία. Είναι μία κίνηση εξωστρέφειας της Εκκλησίας και ελεύθερης προσέγγισης των πιστών, ακριβώς όπως πριν από δύο χιλιετίες ο ίδιος ο Θεός ταπεινώθηκε, έγινε άνθρωπος και πέθανε κατά την ανθρώπινη φύση του με τον πλέον απαξιωτικό τρόπο, με μοναδικά κίνητρα την αγάπη Του για τον άνθρωπο και τη σωτηρία του τελειότερου δημιουργήματός Του.
Χρόνια Πολλά!!!
