Ακράδαντη είναι η πεποίθησή μου εδώ και μερικά χρόνια- από το τελευταίο διάστημα των θητειών μου στις Διευθύνσεις Εξωτερικού του ΕΟΤ– πως τα μοντέλα στα οποία στηριχθήκαμε για την άγρα τουριστικής πελατείας είναι σαφώς πλέον ξεπερασμένα. Προσπερνώ την αναπόφευκτη ίσως επιδημία του “τσαρτεριτζήδικου” τουρισμού, με υποδοχές, στην αρχή- δεκαετίες ’70 και ’80- τα μεγάλα (έως και θηριώδη) ξενοδοχειακά συγκροτήματα, πλάι κατά κανόνα στις πιο ζηλευτές, παρθένες ακρογιαλιές μας (δυσπρόσιτες μεταξύ των άλλων- βλ. Χαλκιδική, Ερμιόνη και αλλού, κάτι που ακύρωνε εν τέλει την ίδια τη νομοτέλεια του τουρισμού αυτού) κι εν συνεχεία, όταν επικράτησε το “αντι- Κόστα Μπράβα” δόγμα ΠΑΣΟΚ, τα μικρομεσαία καταλύματα και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια σπαρμένα άναρχα σ’ όλη την επικράτεια, υπό τις ευλογίες πάντα και με την οριακά τοκογλυφική υποστήριξη- πάρε τόσα να χτίσεις τις “καλύβες” σου και θα στις νοικιάζω εγώ στην ίδια σταθερή τιμή τα επόμενα δέκα- είκοσι χρόνια- των tour operators του εξωτερικού. Προσπερνώ το φαινόμενο, διότι όλοι μας, πιστεύω, έχουμε πλέον πεισθεί πως μας συμφέρει και μας αξίζει κάτι καλύτερο από τον φθηνό, χρονικά περιορισμένο( καλοκαιρινή μόνο σεζόν) και ευτελή αυτόν τουρισμό, που σε ορισμένες ακραίες μάλιστα περιπτώσεις ξεδιάντροπα μαγαρίζει μερικές από τις ευγενέστερες τοποθεσίες της χώρας μας (βλ. ακατονόμαστες κραιπάλες στα τρισεύγενα νησιά μας, όπως η Κρήτη, η Ρόδος , η Ζάκυνθος κ.α. )
Και επικεντρώνομαι στους άλλους δύο παραδοσιακούς- και εξίσου πεπερασμένους, επιμένω- κράχτες μας, που σχηματικά θα τους παρουσίαζα, τον πρώτο υπό την αιγίδα του Απόλλωνα και τον δεύτερο υπό την προστασία του Διονύσου. Η προβολή του μνημειακού μας πλούτου- θα μπορούσαμε να μιλήσουμε εδώ για έναν Απολλώνιο τουρισμό – ασφαλώς και δεν ήταν στον καιρό της μία λανθασμένη επιλογή. Μαγνήτες ήταν, είναι και θα είναι για τους Δυτικοευρωπαίους , τους Αμερικανούς, αλλά και για αρκετούς Ασιάτες οι «σπασμένες πέτρες» μας, τόσο ανεπίληπτα λαξεμένες από τους προγόνους . Εκτεθειμένα στους ανοιχτούς χώρους όπου πρωτοστήθηκαν ή φυλαγμένα στα μουσεία, μαζί με τ’ άλλα ανεκτίμητα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, τα κτήματα εσαεί αυτά της ανθρωπότητας αναδείχθηκαν και ως χρυσοφόρα συναλλαγματική πηγή, όταν ξεκίνησαν οι συστηματικές πλέον προσπάθειές μας για την προσέλκυση όλο και περισσότερων ξένων επισκεπτών. Μόνο που το παρατραβήξαμε λίγο το σχοινί. Ασφυκτικός προγραμματισμός και στριμωξίδι στις άνισης ποιότητας ξεναγήσεις ( ορισμένες κυριολεκτικά συναρπαστικές, άλλες λιγότερο), με το πρόβλημα να επιτείνεται όταν η κατάσταση αφηνόταν στο έλεος των λειψών κατά κανόνα φυλάκων των μουσείων και των αρχαιολογικών μας χώρων. Υπερβολική εμπιστοσύνη στο ατόφιο χρυσάφι του προσφερομένου ειδικού προϊόντος, καθώς οι αναγκαίες υποδομές για τη σωστή εκμετάλλευσή του (οδικοί άξονες, μεταφορικά μέσα, αναψυκτήρια, περιφερειακά καταλύματα- αχ εκείνο το απερίγραπτα πληκτικό και απωθητικό, εν τέλει, ξενοδοχειακό πρωινό!-) υστερούσαν απελπιστικά. Κι επί τέλους, μεταξύ μας, ας το ομολογήσουμε κι αυτό: Το πολύ το Κύριε Ελέησον το βαριέται κι ο παπάς. Διακοπές ζητούσαν να κάνουν οι μέσης πλέον κοινωνικής τάξεως και μορφωτικού επιπέδου επισκέπτες μας, όχι κατ’ αποκλειστικότητα προσκύνημα σε μια χώρα- μαυσωλείο (όσο κι αν αναγνώριζαν κατά βάθος οι περισσότεροι το μεγαλείο της αρχαίας κληρονομιάς μας).
Για τον δεύτερο κράχτη μας, του μεταδοτικού κεφιού και της ζωντάνιας- προς τιμήν του γνωστού διπόλου, ας μιλήσουμε εδώ για Διονυσιακό τουρισμό– θα είχα σαφώς περισσότερες αντιρρήσεις. Το πρότυπο του πολυμήχανου Αλέξη Ζορμπά εκφυλίστηκε γρήγορα σε ανοίκεια ζορμπαδιλίκια, υπερφίαλα «καμακώματα»- Me Zorba you tourist, three ‘o clock (!)-, εξόφθαλμα σπάταλους γαρδενοπολέμους και σπασίματα πιατικών, άτσαλες χορευτικές φιγούρες και ούτω καθεξής. Πιστέψαμε οι περισσότεροι πως τα έξω καρδιά αλλά και καταφανώς επιδεικτικά συρτάκια μας θα’ βαζαν στο χορό όλο και περισσότερους σκυθρωπούς και ανέραστους «κουτόφραγκους», κι ελάχιστοι ήταν εκείνοι που διέβλεπαν πως το ολοφάνερα στημένο αυτό πανηγύρι είχε σαφώς ημερομηνία λήξης. Εκείνη που θα έφερνε ο κορεσμός από όλην αυτή την ψευτιά. Ναί, ψευτιά, γιατί το χειρότερο ίσως κακό που έγινε μ’ αυτά τα φερσίματα ήταν πως ψευτίσαμε τους τρόπους και τις συμπεριφορές μας. Παρουσιαστήκαμε με το πρόσωπο του ασίκη, εξωστρεφούς σε κάθε περίσταση γλεντζέ, ενώ στην πραγματικότητα, ακράδαντα πιστεύω, πως σαν χαρακτήρες μάς περισσεύει συχνά η εσωστρέφεια με σαφείς δόσεις ανεκπλήρωτου νταλκά, καψουρέματος και μελαγχολίας, εν τέλει. Όπως και να’ χει το πράγμα, μπουχτίσαν κάποια στιγμή οι ξένοι μας με τα καμώματά μας αυτά κι εκείνοι που έπαψαν να μας έρχονται είναι αυτοί που μας βλέπουν τώρα από μακριά ως ανεπρόκοπους, ακαμάτηδες, ασύμφορους από κάθε άποψη τζαμπατζήδες – παρείσακτους κι ανεπιθύμητους τελικά «εταίρους» στην Ένωση και στην Ευρωζώνη. Κι οι άλλοι πάλι που συνεχίζουν να έρχονται και να ξεσαλώνουν στα λημέρια μας, καμία χρεία δεν έχουν πια για τα γλέντια τους τα ζορμπάδικα δεκανίκια, τους αρκεί η παλιά καλή συνταγή του πιοτού- αλκοόλ κι ενδεχομένως κι άλλες διεγερτικές ουσίες- μέχρις τελικής πτώσεως.
‘Εχω σήμερα να προτείνω την προώθηση ενός νέου- επιβεβλημένου από τον μετασχηματισμό των νοοτροπιών και των καταναλωτικών πρακτικών στις χώρες από όπου προσπαθούμε να αντλήσουμε τουριστική πελατεία- προσκλητηρίου. Για λόγους συμμετρίας, ας το βαφτίσουμε κι αυτό αρχαιοπρεπώς. Μετά τον Απολλώνιο και τον Διονυσιακό, εισηγούμαι, λοιπόν, να εμπιστευθούμε και να προβάλουμε το πρότυπο του Επικούρειου τουρισμού. (Θα επιμείνω εδώ πως δεν μιλάμε για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, παρά για ένα συνολικό σχέδιο.) Ο δάσκαλός μου ο Επίκουρος θα είχε ίσως τις επιφυλάξεις του γι’ αυτήν την ονομασία. Μετά από μια σειρά, είναι η αλήθεια, προσωπικών περιπλανήσεων, έστησε μαζί με διαλεχτούς και αφοσιωμένους φίλους τον στοχαστικό Κήπο του στην ήρεμη περιφέρεια του Γέρακα Αττικής, μακριά από το πολύβουο Κέντρο. Μεγάλη διάθεση για μετακινήσεις και ταξίδια δεν τον φαντάζομαι πλέον να είχε, ούτε και για τον συγχρωτισμό με πολλούς ανθρώπους- παρόλο που η προσήλωσή του στον συνεπή και αυτάρκη περιφερειακό τρόπο ζωής δεν έπαψε να συνοδεύεται από τη ζωηρή επιθυμία του να παρακολουθεί τα όσα συμβαίναν γύρω του και παραπέρα- περιχορεύειν την οικουμένην ήταν η δική του διατύπωση της διαρκούς αναζήτησης παντού, έως τα πέρατα του γνωστού τότε κόσμου, νέων ομοϊδεατών και φίλων. Κατά τα άλλα οι συνεχείς φροντίδες στον οικείο κήπο αλληλοσυμπληρώνονταν με τη μεθοδική επιμέλεια εαυτού, βασική συνθήκη για τον ευδαίμονα βίο. Συνδυασμένοι οι στόχοι στις δύο ως άνω φροντίδες. Απαλλαγή, από τη μια μεριά, από τα ζιζάνια και τ’ αγριόχορτα που πνίγουν το περιβόλι, ανακούφιση, από την άλλη, από τις ταραχές που αναστατώνουν την ψυχή. Κοινή ασφαλώς και η ενασχόληση και σαφής προτίμηση για τα ευπόριστα αγαθά της γενναιόδωρης φύσης.
Αυτά ως προοίμιο. Ας δούμε ωστόσο τώρα από πιο κοντά το συναφές με τις Επικούρειες προδιαγραφές προσκλητήριό μας. Ας εντοπίσουμε, επί τέλους, το βασικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Η Ελλάδα μας πρωτίστως σφύζει από ζωή και φυσική χάρη. Είναι ο τόπος με το κατ’ εξοχήν εύκρατο, ευλογημένο στην ισορροπία του κλίμα. Το φυσικό περιβάλλον μας- καταχρηστικά έστω, παραβλέπω εδώ την εξαχρείωση του οικιστικού μας τοπίου- η φύση της χώρας μας, λοιπόν, γαλήνιες συνήθως θάλασσες, απαλοί κάμποι, σκιερά κι ευωδιαστά δάση γλυκιές κι εύκολα προσπελάσιμες, οι περισσότερες τουλάχιστον, βουνοκορφές, είναι ό, τι πιο ταιριαστό για τον άνθρωπο. (Κι ας μη μείνουμε βέβαια μονάχα στην «αφεντιά» μας, η ζηλευτή βιοποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας μας, της επίγειας και εκείνης των βυθών μας, μαρτυρά πως και τα άλλα καμαρωτά όντα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη μπορούν και ξέρουν να θάλλουν εδώ.) Απαράμιλλη η θετική ενέργεια που πηγάζει από όλα αυτά.
Κι αυτό είναι ακριβώς το ζητούμενο της πλατιάς και κυρίαρχης διεθνώς σήμερα- εισοδηματικά λίγο ως πολύ εξασφαλισμένης- μεσαίας τάξης: Καλοπέραση με συνεχή παράλληλη έγνοια την υγιεινή και δυναμωτική ζωή. Αναψυχή, ανάπαυλα δηλαδή από τις πιεστικές επαγγελματικές υποχρεώσεις, δίχως ωστόσο να λείπουν ποτέ από το «πρόγραμμα» οι συνεπείς σωματικές και ψυχικές ασκήσεις, η ερωτική και πνευματική διαθεσιμότητα, και πάνω απ’ όλα, ίσως, το ορεκτικό, αυθεντικό όσο και επιμελημένο και υγιεινό, βεβαίως, φαγητό. Ό, τι μπορεί να κρατήσει- σε συνθήκες διαρκούς επιμήκυνσης του προσδόκιμου ορίου ζωής- το σώμα νέο και ακμαίο. ( Και μιας και μιλάμε εδώ για Επικούρειες αρχές, ας μη σπεύσουμε να παρεξηγήσουμε ξανά την προτεραιότητα που έδινε ο Δάσκαλος του Κήπου στις ηδονές της κοιλιάς. Δεν ήταν αυτοσκοπός η προσήλωσή του αυτή στο απολαυστικά χορτασμένο στομάχι, παρά ήταν μία από τις κεντρικές σωστές επιλογές που οδηγούν στο κυρίως ζητούμενο, την αταραξία της ψυχής.) Τα έχουμε, λοιπόν, όσα προείπα, μπορούμε να τα προσφέρουμε και οφείλουμε να τα προβάλουμε εμφατικά:
Ελάτε να κάνετε jogging– όχι extreme sports, ντε και καλά, αυτά μπορείτε να τα αναζητήσετε ενδεχομένως αλλού- στις παραλίες και στ’ ασβεστωμένα δρομάκια των νησιών μας. Σκεφτείτε τους περιπάτους στους κάμπους και στις βουνοπλαγιές μας, με ολόγυρα σπαρμένα τα πιο παλιά και τα μεσαιωνικά μας μνημεία. ( Ας μου επιτραπεί να μνημονεύσω ειδικά εδώ τους λόφους με τα ερημωμένα εκκλησάκια κι αναχωρητήρια της Παλιαχώρας της πολυαγαπημένης μου Αίγινας. Με τις ολάνθιστες αμυγδαλιές στην έξοδο του χειμώνα και με τους νεκραναστημένους ασπαλάθους την άνοιξη.) Παντού, σε κάθε γωνιά της υπαίθρου μας, στις μοναχικές εξορμήσεις σας- ή ακόμα καλύτερα πιασμένοι χέρι- χέρι με τους αγαπημένους σας- σας περιμένουν για να τα χαρείτε και να τα καμαρώσετε- όχι, όμως, προς θεού, μην τα κόψετε βάναυσα- τα πιο εκθαμβωτικά αγριολούλουδα. Φυσικά στρωμένα χαλιά, ζωηρόχρωμα και μυροβόλα. Αλλά και κεντρικότερα τώρα, μη μου πείτε πως είναι μικρός ο πειρασμός να μπορέσετε να διασχίσετε μια μέρα ανέμελα, αλλά και με τον δέοντα σεβασμό, τον εκτεταμένο πλέον αρχαιολογικό πεζόδρομο της πρωτεύουσάς μας, από τους στύλους του Διός μέχρι την Ακρόπολη, τον Κεραμεικό και το Θησείο. Και πάλι λίγο ζωογόνο τζόγκινγκ και εδώ, ασφαλώς και δεν θα έβλαφτε.
Θα χορέψετε ίσως μαζί με τους ντόπιους στα λαϊκά και θρησκευτικά πανηγύρια μας- καλύτερη άσκηση μάλλον δεν υπάρχει, ενώ παράλληλα τονώνεται με τον ευγενέστερο τρόπο και η λίμπιντο. Κι ερχόμαστε τώρα σ’ αυτό που θα έλεγα πως σας απασχολεί κατά προτεραιότητα τον τελευταίο καιρό- από τότε που η καθ’ όλα θεμιτή κι επαινετή ευμάρειά σας σάς επέτρεψε να επιδοθείτε με ζήλο στις πιο αισθησιακές καταναλωτικές ασχολίες. Στην πατρίδα μας, λοιπόν, θα φάτε και θα πιείτε απολαυστικά και εν τω άμα θρεπτικά και υγιεινά- θα’ χει βέβαια φτάσει ήδη στ’ αφτιά σας πως δική μας κυρίως συνεισφορά στην ανθρωπότητα είναι και η ευεργετική Μεσογειακή δίαιτα- ακουστά θα το’χετε, δεν βλάπτει ωστόσο σε τίποτα να σας το υπενθυμίζουμε κάθε τόσο και αυτό.
Σας έδωσα, τολμώ να πω, το περίγραμμα μιας νεωτερικής τουριστικής καμπάνιας, που εν δυνάμει θα προσείλκυε τους πιο ευπρόσδεκτους και καλοπληρωτές, βεβαίως, επισκέπτες στη χώρα μας. Θα την συνυπέγραφε άραγε και ο Επίκουρος τη διαφημιστική αυτή εκστρατεία, την οποία θέσαμε, όχι και τόσο εκβιαστικά ελπίζω, υπό την αιγίδα του; Ξενόφοβος οπωσδήποτε δεν ήταν, αντιθέτως τις χαιρόταν τις νοερές έστω επαφές με τους συνανθρώπους του- ως τα πέρατα, όπως, είδαμε, της οικουμένης. Στίφη βέβαια μάλλον δεν θα καλωσόριζε γύρω του- δεν θα συμβιβάζονταν αυτό με τις μονήρεις συνήθειές του και με τις λίγες αλλά πολύ στενές φιλικές σχέσεις που καλλιεργούσε στον Κήπο του («είμαστε ο ένας για τον άλλο ένα πολύ ευρύ ακροατήριο»). Όχι όποια κι όποια πολυκοσμία, λοιπόν, σκόρπια φιλοπερίεργα άτομα όμως, γιατί όχι; Πρωτίστως δε αυτός ήταν που διακήρυξε πως δε μπορεί να υπάρξει δίκαιη ζωή που να μην είναι ταυτοχρόνως και απολαυστική, όπως αδιανόητη είναι και η απολαυστική εμπειρία χωρίς δικαιοσύνη. Ταιριάζει σίγουρα αυτή η πρόταση στις αρχές που ασπάζονται και τιμούν οι καλοί τουριστικοί πελάτες που έχω κατά νου. Απαρέγκλιτα πιστεύω πως θα συνέχιζαν να τις τηρούν, πειθόμενοι να επισκεφθούν τη χώρα μας.
Και μια τελευταία παρατήρηση, κλείνοντας. Αναζητώντας ευδαιμονιστικές καταστάσεις σε αρμονία με τη φύση, την άκρη, να’ στε βέβαιοι πως δε θα δυσκολευτούν πολύ να τη βρουν στα λημέρια μας μοναχοί τους οι καλόβολοι αυτοί επισκέπτες. Τούτο όμως δεν σημαίνει πως δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι και τις διευκολύνσεις που θα τους παρείχαν οι περιστασιακές επαφές με τους ντόπιους. Αντιθέτως, μέσα στις προσδοκίες τους είναι και αυτές, καθώς και γενικότερα οι καινούριες γνωριμίες και η εξοικείωσή τους, στο μέτρο του δυνατού, με το «ξένο» περιβάλλον, στο οποίο εμπιστεύθηκαν τις τύχες των διακοπών τους. Χαιρετίζω με ενθουσιασμό μία από τις πιο πρόσφατες on line εφαρμογές, το site dopios.gr, με τον εκτενή κατάλογο συμπατριωτών μας που προσφέρονται να ξεναγήσουν ποικιλοτρόπως τους αλλοδαπούς φίλους μας σ’ έναν τόπο για τον οποίο έχουν κάθε λόγο να περηφανεύονται. Θα τολμούσα να εικάσω πως ο Επίκουρος δεν θα δίσταζε να προσθέσει τον Κήπο του στην άξια αυτή ιστοσελίδα.
Δημήτρης Ποταμιάνος
Επικούρειος τουρισμός
