του Αλέξη Κράους
Tο μπόλι που κάρπισε το Fistiki Fest.
”Βάστα καημένη Φιστικιά”, αυτός ήταν ο τίτλος της πρωτοποριακής εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2008 στην Αίγινα, με σκοπό να στηρίξει την φθίνουσα τότε καλλιέργεια της φιστικιάς στην Αίγινα. Πράγματι, όλοι ξέρουμε πώς πολλοί φιστικοπαραγωγοί είχαν πια κουραστεί και παρά την διεθνή αναγνώριση του αιγινήτικου φιστικιού και την πιστοποίησή του, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να απαλλαγούν από τα φιστικοχώραφα και να επωφεληθούν από τις πρωτόγνωρα καλές τιμές της γης στην Αίγινα. Εκείνο τον καιρό, όπως ξέρουμε το χρήμα του Χρηματιστηρίου είχε έρθει άφθονο για να μετατρέψει τις καλλιέργειες σε οικόπεδα με βίλες φανταχτερές.
Η μικρή ομάδα που ξεκίνησε εκείνη την εκδήλωση κοντά και μέσα από τον Σύλλογο Ενεργών Πολιτών Αίγινας, αποτελείτο κυρίως από ”ξενομερίτες”, που είχαν διαλέξει την Αίγινα για διαμονή καλοκαιρινή, αλλά και για χώρο μόνιμης ζωής και δημιουργίας. Ήταν άνθρωποι με σπουδαίες και διαφορετικές δεξιότητες, όπως η πρωτοποριακή οικολογία, η καλλιτεχνική φωτογραφία, αλλά και η καλλιέργεια της φιστικιάς, η καλλιτεχνική κεραμική, η αρχιτεκτονική και η Πανεπιστημιακή Κοινωνιολογία. Πρόκειται για τον Γάλλο H.P.Coulon, με πάντα δίπλα του την καλλιτέχνιδα σύζυγό του Θ. Χωραφά, την Β. Κανελλοπούλου, τον Σ. Πανταβό και τον αείμνηστο Δ. Ποταμιάνο. Η αγάπη τους για την Αίγινα τους είχε συσπειρώσει για να δημιουργήσουν ένα γεγονός προπύργιο που θα προστάτευε το νησί από την πορεία, του να γίνει ένα ακόμη προάστιο της Αθήνας. Χαριτωμένο και ξεχωριστό ίσως, αλλά προάστιο, χωρίς την δυναμική που διαθέτει η Αίγινα, με τον ιδιαίτερο νησιώτικο χαρακτήρα της, και την παραδοσιακή βάση οικονομικής αυτάρκειας, της οποίας ο πυρήνας είναι μεν η αλιευτική παραγωγή, αλλά και η αγροτική. Παλαιότερα μάλιστα, η Αίγινα ήταν γνωστή για τα αμπέλια της και την παραγωγή και εξαγωγή κρασιού, που τις τελευταίες δεκαετίες εγκαταλείφθηκαν και ξεπεράστηκαν, όπως ξέρουμε, από το φιστίκι.
Πράγματι, οι πεζούλες, οι σουβάλες, τα αλώνια, οι μύλοι, τα πατητήρια, τα λιοτρίβια, τα αγροτικά ερημόσπιτα και οι παλιές πέτρινες στάνες, όπως και οι φούρνοι των κανατάδων, μαζί με ό,τι έχει απομείνει, από ελιές κλήματα, λαχανόκηπους, λεμονιές , ροδιές και κοτέτσια και τέλος φιστικόδενδρα, συγκροτούν τα απομεινάρια του αγροτικού παραγωγικού και αυτόνομου υπόβαθρου του νησιού που σήμερα πλέον γοητεύουν τον επισκέπτη, ο οποίος αναζητά την αυθεντικότητα στο αγροτικό τοπίο. Μην ξεχνάμε πώς κάτω στο λιμάνι, η ματιά μας χαίρεται ξεχωρίζοντας πληθώρα ξύλινων παραδοσιακών σκαφών, που στολίζουν ιδιαίτερα τα νεοκλασσικά κτήρια.
Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ακόμη το αιγινήτικο τοπίο και του δίνουν την αυθεντικότητα και την χάρη οι οποίες αγγίζουν τον επισκέπτη και σημαδεύουν την καρδιά κάθε ντόπιου.
Έτσι η ομάδα εκείνη των διοργανωτών φρόντισε να θέσει το πρόβλημα της ποιότητας και της ποσότητας της φιστικοπαραγωγής να αναδείξει την ιστορικότητά της και τους τίτλους ευγενείας της στην τοπική ιστορία, να αναζητήσει λύσεις και βελτιώσεις για το μέλλον. Να μπολιάσει δηλαδή, για δεύτερη φορά τις φιστικιές, για να τις σώσει, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο και τον κοινωνικό πυρήνα της αγροτικής παραγωγής του νησιού. Επίσης φρόντισε να θέσει το θέμα της αξιοποίησης του φιστικιού στην παραγωγή γλυκών και στην κουζίνα φέρνοντας ένα σωρό στοιχεία ανανέωσης της εκμετάλλευσης αυτού του καρπού. Μάλιστα ήρθε σε επαφή με τους πρότυπους φιστικοπαραγωγούς της μικρής πόλης Μπρόντε της Σικελίας, και διοργάνωσε επίσκεψη αναγνωριστική εκεί, με σκοπό να φέρει στην Αίγινα τις καλές πρακτικές των Ιταλών παραγωγών και μαγείρων που συνδυάζουν τέχνη και γνώση εξαιρετική.
Οι φιστικοπαραγωγοί του Μπρόντε εκμεταλλεύτηκαν, με τον καλύτερο τρόπο, την εξαιρετική ποιότητα της γεύσης του φιστικιού τους που φυτρώνει στα δύσκολα ηφαιστειογενή εδάφη της περιοχής τους. Κι αυτό, γιατί δεν έχουν άλλες πηγές πλουτισμού όπως από τον τουρισμό, τον γενικό και τον θρησκευτικό, που θησαυρίζουν την Αίγινα. Όλη η ιταλική τέχνη του μαγειρέματος και η γευσιγνωσία μπόλιασαν αυτήν την ώριμη και σχετικά αποκλεισμένη τοπική κοινωνία, με λαμπρό αποτέλεσμα.
Ας θυμίσουμε ότι η Αίγινα υπήρξε πάντα ένα νησί καταφύγιο, με ιδιαίτερες δυνατότητες, που εξελίχθηκαν ανάλογα με τις εποχές. Στην τελευταία φάση της ιστορίας της, δέχθηκε πολυάριθμους μετακινούμενους πληθυσμούς μετά την απελευθέρωση από πολλά νησιά, όπως οι σφουγγαράδες από την Κάλυμνο, κάποιες ομάδες Ψαριανών, αρκετοί Μικρασιάτες και παλαιότεροι και πρώτοι από όλους οι Αρβανίτες που εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο, πριν από 3-4 αιώνες. Δεν χρειάζεται να αναφέρω την αιγινήτικη εποποιία του Ι.Καποδίστρια, που μπόλιασε στην Αίγινα την παραδοσιακή Οθωμανική-Ελληνική κοινωνία με το σύγχρονο τότε κράτος και την εκπαίδευση.
Στην Αίγινα έζησαν άνθρωποι που μόχθησαν, επιβίωσαν και κάποιοι πλούτισαν, σαν ψαράδες, αγρότες και αργότερα εμπορευόμενοι. Μάλιστα, ας μην ξεχνάμε πως το νησί έχει, εκτός των άλλων, και μία μικρή παράδοση στην εφευρετικότητα και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αναφέρομαι συγκεκριμένα εδώ, στις βελτιώσεις που φαίνεται ότι κατάφεραν να εφεύρουν οι σφουγγαράδες της Αίγινας στο σκάφανδρο και στον τρόπο αλιείας των σφουγγαριών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο, για μία νέα φάση πλουτισμού, που ώθησε μερικές οικογένειες μέχρι την Φλώριδα. Θυμίζω, ότι πρόσφατα κάποιος Αιγινήτης εφευρέτης , έχει εφεύρει μηχανή που ανοίγει το φιστίκι και διαθέτει πλέον, ένα ειδικό εργοστάσιο στην Αττική.
Ακόμα πιο πρόσφατα, η Αίγινα σπούδασε τα παιδιά της, που συχνά έφευγαν. Απέκτησε όμως, νέες ομάδες κατοίκων με εξαιρετικές δεξιότητες, καλλιτέχνες, διανοούμενους, τεχνίτες και ξυλουργούς, Ευρωπαίους και Αθηναίους κι άλλους… Μεγάλα και μικρότερα ονόματα καλλιτεχνών αποτελούν την αιγινήτικη κοινότητα που ξεχωρίζει, για τον λόγο αυτό, στον ελληνικό χώρο, ξεκινώντας από τον Χ. Καπράλο και φθάνοντας στον Σ. Ξαρχάκο και τον Κ. Βαρώτσο.
Έτσι είναι λοιπόν η Αίγινα: Έχει ίσως αγροτικό πυρήνα και βαθιά επαρχιακή κοινωνία εν μέρει περίκλειστη, αλλά ακόμη και ο μεγαλύτερος Άγιος του Νησιού, ο Άγιος Νεκτάριος, ”ξενομερίτης” είναι : Μόνασε στο νησί σε δημιουργική απομόνωση και σε ρήξη με την εκκλησιαστική εξουσία της χώρας και σήμερα αναγνωρίζεται πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας, στην Ρουμανία, την Ρωσία και την Ουκρανία, από όπου μεγάλο πλήθος προσκυνητών έρχεται και αφήνει τον οβολό του στο μοναστήρι και στο νησί, χειμώνα-καλοκαίρι.
Η κίνηση των ανθρώπων εκείνων που διοργάνωσαν την Ημερίδα του 2008 και στην συνέχεια με διευρυμένο σχήμα, το πρώτο F.F., πάντρεψε μεταξύ άλλων με τον καλύτερο τρόπο την προσπάθεια διάσωσης και βελτίωσης της φιστικοπαραγωγής, με την παραγωγή των καλλιτεχνών, που έμεναν, μένουν και δημιουργούν στο νησί. Εμβληματική υπήρξε εκείνη η ιδέα του αείμνηστου Γ. Σανταντόνιο, καλλιτέχνη, ζωγράφου και ιδρυτικού προέδρου του Συλλόγου Ενεργών Πολιτών, για την παραγωγή μιας εικαστικής φυτείας φυστικιών. Φτάσαμε λοιπόν, στις 14 Εικαστικές Φιστικιές, που έγιναν το σύμβολο της επιτυχούς προσπάθειας παντρέματος της τέχνης με την αγροτική παραγωγή. Ένα μπόλι δηλαδή, παραπάνω! Ο τότε Δήμαρχος της Αίγινας Π. Κουκούλης, είχε από την αρχή ενθουσιαστεί με την Ημερίδα και το σχέδιο του F. Fest και το στήριξε με κάθε τρόπο. Μάλιστα απέδωσε στον πρώτο του λόγο στα πλαίσια του F.F., την πρωτοβουλία στους φυσικούς πατέρες του, δηλαδή, στον Σύλλογο Ενεργών Πολιτών. Προσωπικά θυμάμαι, ότι στην τελευταία εκδήλωση του ”Βάστα καημένη Φιστικιά” στο σινεμά ”Τιτίνα”, ρώτησα τότε τον Σ. Πανταβό εάν θα κάναμε εκείνη την ώρα, ως Ενεργοί Πολίτες, πρόταση για το επόμενο βήμα, δηλαδή, την διοργάνωση ενός Φεστιβάλ για το φιστίκι. Δεν θυμάμαι να μου απάντησε και κατάλαβα ότι μάλλον ήθελε να δώσει την ευκαιρία της πρότασης, σε έναν ευρύτερο κύκλο ανθρώπων. Βέβαια, πολλοί γράφουν διάφορα από τότε με αρκετή δόση φαντασίας…
Όσον αφορά το πρώτο F.Fest., όπως είπαμε, διοργανώθηκε από μία διευρυμένη ομάδα στην οποία προστέθηκαν άνθρωποι με οργανωτικές εξαιρετικές δεξιότητες και ψυχή, μεταξύ των οποίων ο Κ. Ντρης, και άλλοι πολλοί, που η συντομία δεν μου επιτρέπει να αναφέρω εδώ. Η προσπάθεια βελτίωσης της παραγωγής και εμπορίας του φιστικιού, συνεχίστηκε με ειδικά σεμινάρια υψηλού επιπέδου. Το πάντρεμα των καλλιτεχνών με το F. Fest πραγματώθηκε ιδιαίτερα με την οργάνωση της ”Διαδρομής των καλλιτεχνών” από τον H.P. Coulon και την έκθεση καλλιτεχνικής κεραμικής από την Θ. Χωραφά, στο Μουσείο της Κολόνας. Καταγράφηκαν 80 καλλιτέχνες στην Αίγινα, εκ των οποίων 20 περίπου διεθνούς εμβέλειας.
Εξαιρετικές εκδηλώσεις διοργανώθηκαν για τα μικρά παιδιά, όπου δραστηριοποιήθηκε μεταξύ άλλων, η Κ. Χριστακοπούλου. Η σύζευξη των καλλιτεχνών, της διανόησης και της τοπικής κοινωνίας, άνοιξε διάπλατα διόδους επικοινωνίας. Στο θέατρο, για παράδειγμα, αναδείχθηκαν ακόμη περισσότερο οι έξοχες δραστηριότητες του εκπαιδευτικού. Γ. Μπήτρου, των ηθοποιών Α. Γεραλή, Β. Βασιλάκη, Ν. Καλαμό και στα δρώμενα του J.J. Tesson. Οι νέοι άνθρωποι της Αίγινας ξεκίνησαν στην συνέχεια νέες προσπάθειες, άλλος στην ζαχαροπλαστική, άλλος στην τυροκομία κ.α. Οι παλαιότεροι βιοτέχνες και πρακτικοί καλλιτέχνες του ξύλου και της πέτρας, αναθάρρησαν. Ένας γέρος Αιγινήτης, μετά το φεστιβάλ, είχε πει: ΄΄Ακόμα ένα Πάσχα στην τσέπη μας!”.
Από τότε το φεστιβάλ ανοίχτηκε όλο και περισσότερο στην τοπική κοινωνία. Άνθρωποι του νησιού και πρώτη από όλους η ακάματη Φλώρα Αλυφαντή, δραστηριοποιήθηκαν απεριόριστα και αγκάλιασαν το φεστιβάλ, δίνοντας την ψυχή τους για το καλό του τόπου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα δέκα χρόνια που πέρασαν έδωσαν την ευκαιρία στην Αίγινα να αντιμετωπίσει την συγκυρία της κρίσης με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Όλες οι δημοτικές αρχές μέχρι σήμερα έδωσαν θερμή στήριξη στο θεσμό του φεστιβάλ. Βέβαια, ορισμένα στοιχεία της ιδρυτικής αντίληψης αναπτύχθηκαν, άλλα πάλι υποβαθμίστηκαν, όπως η οικολογική παραγωγή. Η σημερινή δημοτική αρχή έχει γνώση και ο δήμαρχος, σπουδαίος αγρότης γνωρίζει από μπόλια…
